Wat hebben een rockband uit de jaren ’70 en ’80 en een toneelschrijver uit de zestiende eeuw met elkaar gemeen? Op het eerste gezicht niet veel. Shakespeare was een meester van de Engelse renaissance, Freddie Mercury en zijn band Queen belichaamden flamboyante rock-’n-roll. Toch zijn er verrassend veel parallellen. Beiden speelden op onnavolgbare wijze met taal, ritme en emotie. Beiden schiepen werelden die zo rijk en gelaagd waren dat ze nauwelijks te vangen lijken in een andere taal. Daags na wat Freddie Mercury’s 79e verjaardag zou zijn geweest – 5 september – staan we in dit blog stil bij de raakvlakken tussen Queen en Shakespeare – en bij wat zij ons leren over de kunst van professioneel vertalen Nederlands naar Engels en vice versa.
Taal vol dubbelzinnigheid
Wie Shakespeare leest of hoort, komt al snel in een web van woordspelingen en dubbelzinnigheden terecht. Neem de beroemde regel “A rose by any other name would smell as sweet”. Ogenschijnlijk eenvoudig, maar vertaal dit eens naar het Nederlands zonder dat de kracht verloren gaat. “Een roos zou net zo zoet ruiken onder een andere naam” komt dichtbij, maar de ritmiek is minder elegant, de klank vlakker. De vertaler staat voor de keuze: houd ik me strak aan de letterlijke betekenis, of zoek ik een alternatieve formulering die dezelfde poëtische lading heeft?
Freddie Mercury werkte met eenzelfde gevoel voor gelaagdheid. Denk aan Bohemian Rhapsody: een nummer dat balanceert tussen biecht, opera en surrealistisch sprookje. De tekst is bewust vaag, vol symboliek. Is het een schuldbekentenis, een allegorie of pure fantasie? Een letterlijke vertaling geeft woorden, maar niet het gevoel. Hier blijkt meteen: de vertaler moet durven kiezen en interpreteren, anders verdwijnt de magie.
Precies dat zie ik vaak terug in juridische vertalingen. Contracten en wetsteksten lijken op het eerste gezicht eenduidig, maar bevatten vaak termen met een specifieke lading. Een “reasonable effort” in het Engels heeft niet dezelfde nuance als een “redelijke inspanning” in het Nederlands. Net als bij Shakespeare of Queen zit de betekenis in de subtiliteit – en die moet je zien én voelen om ze goed te vertalen.
Cultuur als verborgen sleutel
Zowel Shakespeare als Queen schreven voor een publiek dat doordrenkt was van hun eigen cultuur. Shakespeare’s stukken wemelen van verwijzingen naar Elizabethaanse gebruiken, religieuze spanningen en politieke intriges. Voor zijn publiek volstrekt duidelijk, maar voor ons vier eeuwen later vaak raadselachtig. Zonder kennis van die achtergrond gaat er veel verloren.
Bij Queen werkt het net zo. Neem de regel “She’s a Killer Queen, gunpowder, gelatine”. Voor een Engelstalig publiek roept dat onmiddellijk associaties op: glamour, gevaar en een ironische knipoog. In het Nederlands werkt dit minder direct. Je kunt het letterlijk vertalen als “Ze is een moordende koningin, buskruit, gelatine”, maar dat klinkt eerder vreemd dan glamoureus. Een alternatief zou kunnen zijn: “Ze is een femme fatale, buskruit en gelatine”. Daarmee blijft de dreiging overeind, terwijl het ritme en de energie van de Engelse tekst beter behouden blijven. Toch blijft het lastig: het speelse contrast tussen elegantie en gevaar dat Mercury oproept, glipt in vertaling altijd een beetje weg. Dat is precies de kern: een vertaler moet telkens balanceren tussen betekenis, klank en beleving – en durven kiezen welke laag het belangrijkst is.
Ritme, klank en emotie
Een van de grootste uitdagingen in vertalen is het behouden van muzikaliteit. Shakespeare gebruikte vaak de jambische pentameter – een ritmische cadans die zijn publiek meesleepte en betoverde. Een letterlijke vertaling kan inhoudelijk kloppen, maar verliest die swingende stroom van klanken.
Bij Queen zien we hetzelfde. Hun teksten zijn onlosmakelijk verbonden met de muziek. “The show must go on” is een korte, krachtige zin die in het Engels urgentie en emotionele geladenheid heeft. Letterlijk vertaald als “De show moet doorgaan” klinkt het vlakker, alsof het over een gewone voorstelling gaat. Een alternatief zou kunnen zijn “Het doek mag niet vallen” of “De voorstelling gaat door”. Daarmee wordt de dramatiek sterker voelbaar, zonder de kern te verliezen. Hier moet de vertaler creatief zijn: hoe behoud je urgentie, dramatiek en klank zonder de tekst te verzwakken?
Dat geldt net zo goed bij creatieve vertalingen. Een roman, essay of zelfs een speech heeft vaak een ritme dat je moet bewaren. Een tekst die inhoudelijk correct is maar ritmisch doodvalt, mist zijn kracht. Een boek vertalen is dus óók muziek maken – met woorden als noten.
Creativiteit als noodzaak
Wat Shakespeare en Queen nog meer gemeen hebben, is hun grenzeloze creativiteit. Shakespeare introduceerde honderden nieuwe woorden in het Engels, die inmiddels doodnormaal zijn. Queen combineerde genres die nooit eerder samen waren gebracht: rock, opera, cabaret, pop. Hun kunst zat juist in het breken van regels.
Voor vertalers is dat een uitdaging: hoe vertaal je iets dat nog niet bestaat? Soms is de enige oplossing om even creatief te zijn als de oorspronkelijke maker. Je moet iets nieuws durven scheppen in de doeltaal, zodat de lezer hetzelfde gevoel ervaart.
Vertalen als performance
Uiteindelijk is vertalen geen wiskundige vergelijking maar een performance. Shakespeare’s stukken worden nog altijd opgevoerd in ontelbare vertalingen, en Queen wordt wereldwijd meegezongen door mensen die het Engels nauwelijks beheersen. Toch blijft de emotie overeind.
De vertaler is de stille performer achter de schermen: onzichtbaar, maar bepalend voor de beleving. Hij of zij moet een balans vinden tussen trouw zijn aan de bron en vrij genoeg zijn om de betekenis over te brengen. In die zin is vertalen net zo spannend als een concert of een toneelopvoering. Het vraagt voorbereiding, techniek en creativiteit – maar bovenal lef.
Conclusie: taal is kunst, vertalen ook
Shakespeare en Queen bewijzen dat taal meer is dan een middel om informatie over te dragen. Taal kan spelen, verleiden, shockeren en zingen. Vertalen is daarom geen routineklus, maar een vak waarin je als vertaler voortdurend keuzes maakt: blijf je letterlijk, of zoek je naar een creatieve oplossing die het gevoel bewaart?
Of het nu gaat om een sonnet van Shakespeare, een songtekst van Queen, een contract of een jaarverslag – vertalen is rock-’n-roll én klassiek toneel tegelijk. Een professionele vertaling Nederlands Engels vraagt om oog voor nuance, ritme en context. Het is trouw blijven aan de bron, maar ook durven scheppen in de doeltaal. En juist dat maakt het zo fascinerend.
Veelgestelde vragen
- Waarom is Shakespeare zo lastig te vertalen?
Zijn teksten zitten vol woordspelingen, metaforen en historische context. Een goede vertaler Nederlands-Engels of Engels-Nederlands moet dus niet alleen taalgevoel hebben, maar ook kennis van de cultuur van de 16e eeuw.
- Kun je songteksten zoals die van Queen laten vertalen?
Ja, maar het vraagt meer dan een letterlijke omzetting. Ritme, klank en emotie zijn minstens zo belangrijk. Een goede vertaler zoekt creatieve oplossingen om de magie te behouden.
- Wat is het verschil tussen Google Translate en een professionele vertaler?
Google Translate geeft losse woorden of standaardzinnen. Een professional zorgt voor nuance, stijl en context – essentieel in juridische en financiële vertalingen.
- Waarom is context zo belangrijk bij financiële en juridische vertalingen?
Een verkeerd, geplaatste komma of een onjuist begrip kan juridische gevolgen hebben of miljoenen kosten. Daarom zijn professionele vertalingen een investering in zekerheid.
Wil je zeker weten dat je teksten – van contracten tot creatieve essays – dezelfde zorg krijgen als een Shakespeare-sonnet of een Queen-nummer? Neem contact op met de vertaler Nederlands Engels van Uit de Kunst Vertalingen voor een professionele vertaling van Nederlands naar Engels.
Met oog voor nuance, cultuur en stijl. Want vertalen is geen routine, het is een kunstvorm.
Sebastiaan Kunst is een ervaren vertaler Engels en schrijft regelmatig blogs over de Engelse taal en cultuur en aanverwante zaken.