De term ‘rock ’n roll’ roept bij velen onwillekeurig beelden op van elektrische gitaren met hun manische energie, van drums met hun beukende ritme en van rauwe, krachtige zang: allemaal facetten die het genre definiëren. Maar achter de muziek zelf schuilt iets net zo cruciaal dat wezenlijk bijdraagt aan de magie: de Engelse taal. Met haar mogelijkheden tot poëtisch woordspel en suggestieve beeldspraak is het Engels de basis geworden van rock ’n roll. Het geluid, de stijl en de culturele impact van rock ’n roll worden door het Engels versterkt op diepgaande en ook onverwachte manieren.
Een van de opvallendste eigenschappen van het Engels in rock ’n roll is de eenvoud ervan. Of het nu handelt om het simplistische, poëtische verlangen in The Fool on the Hill van de Beatles, of om de directe rebellie van Street Fighting Man van de Rolling Stones: rock ‘n roll bedient zich doorgaans van eenvoudige, toegankelijke taal die universeel weerklank vindt. Hoewel complexe poëtische vindingrijkheid zeker niet geschuwd wordt, ligt de schoonheid toch vaak besloten in het vermogen om grootse gevoelens uit te drukken in gewone, alledaagse woorden.
De tekst van (I Can’t Get No) Satisfaction van de Rolling Stones bijvoorbeeld ontleent zijn kracht niet aan literaire verfijning. Het is de botte frustratie die uit de woorden spreekt die de tekst zo universeel herkenbaar maakt. Het Engels leent zich voor deze directheid. Hiermee spreken songwriters rechtstreeks hun publiek aan met zinnen die vertrouwd en waarachtig aanvoelen.
De ontwikkeling van straattaal en inventief woordspel
Rock ’n roll is voortgekomen uit jeugdige rebellie, en taal is altijd een van de meest effectieve manieren gebleken om uitdrukking te geven aan deze rebellie. Met haar onbegrensde mogelijkheden ten aanzien van straattaal en slimme vondsten is het Engels voor rock ‘n rollers altijd een dankbaar instrument geweest om woorden mee om te buigen en om nieuwe uitdrukkingen mee te verzinnen. In de jaren vijftig gebruikte Chuck Berry ritme en rijm op een manier waardoor zijn teksten aanvoelden als een wilde, opwindende rit. De tekstregels
Riding along in my automobile
My baby beside me at the wheel
I stole a kiss at the turn of a mile
My curiosity runnin’ wild
Cruisin’ and playin’ the radio
With no particular place to go
zijn niet slechts tekstregels. Ze vormen een momentopname van iemands verlangen om zich te bevrijden van conformiteit, iemands zucht naar vrijheid, waarbij er geen vastomlijnde bestemming is – alles is mogelijk.
De taal van de rock ’n roll ontwikkelde zich tegelijkertijd met de muziek zelf. Uit de tegenbeweging in de jaren zestig ontstond een eigen lexicon, waarbij uitdrukkingen als turn on, tune in, drop out gelijk stonden aan de psychedelische ervaring. De poëtische, surrealistische teksten van Jim Morrison van The Doors speelden vaak op verrassende manieren met taal, waardoor zinnen raadsels werden, en raadsels mysteries. In nummers als Break on Through (To the Other Side) en Soul Kitchen is het Engels zowel een instrument om een boodschap over te brengen als een sluis waarlangs luisteraars worden meegevoerd naar een geestelijk landschap met voorheen onbekende vergezichten.
De ritmische schoonheid van Engelse woorden
Het Engels heeft een inherente ritmiek die intuïtief gestroomlijnd lijkt te zijn voor rock ’n roll. De klemtonen van Engelse woorden bootsen de natuurlijke stroom na van een rock ’n roll beat, wat het Engels tot een ideale taal maakt voor het schrijven van songs. Of het nu gaat om de gesyncopeerde ritmes van Good Times Bad Times van Led Zeppelin of om de drijvende puls van Back in Black van AC/DC: de cadans van de Engelse teksten complementeert de ritmesectie van een rock ’n roll band op onnavolgbare wijze.
De medeklinkers van het Engels kunnen haast een klap geven, waardoor er een gevoel van urgentie of intensiteit ontstaat dat past bij de energievolle instrumentatie. Dit is bijvoorbeeld merkbaar in de stompende, kortaffe en claustrofobische lettergrepen van de tekstregels
Landmine has taken my sight
Taken my speech
Taken my hearing
Taken my arms
Taken my legs
Taken my soul
Left me with life in hell
in het nummer One van Metallica. Ook komt dit tot uiting in de regels
Dance, dance, dance, dance
dance, to the radio
Dance, dance, dance, dance
dance, to the radio
uit Transmission van Joy Division. Aan de andere kant kunnen vocalen zich ook manifesteren met langgerekte, bijna getergd klinkende klinkers zoals gefraseerd door bijvoorbeeld Liam Gallagher van Oasis in Rock ’n Roll Star:
Tonight I’m a rock ‘n roll star
Tonight I’m a rock ‘n roll star
of door Bob Dylan in de ballade Just Like a Woman:
Nobody feels any pain
Tonight as I stand inside the rain
Everybody knows that baby’s got new clothes
But lately I see her ribbons and her bows
Have fallen from her curls
Het moge duidelijk zijn dat rock ’n roll vele gedaanten kan aannemen, en iedere gedaante voegt iets unieks toe aan de algehele textuur van de muziek.
Een emotioneel scala: van vreugde tot wanhoop
In rock ’n roll is het Engels een vehikel waarmee licht geworpen wordt op het gehele palet aan menselijke emoties. Dit maakt het luisteren naar, maar zeker ook het aanschouwen van, rock ’n roll in optima forma ook tot zo’n louterende ervaring voor luisteraars en toeschouwers. Via het Engels kan men vreugde, verlangen, woede, frustratie en melancholie uitdrukken, waarbij iedere emotie met dezelfde intensiteit kan worden vertolkt. Het contrast tussen verzetshymnes zoals Smells Like Teen Spirit van Nirvana en de introspectieve eenzaamheid van bijvoorbeeld Creep van Radiohead laat zien hoe veelzijdig de taal kan zijn in het bestrijken van het emotionele spectrum.
Een van de niet aflatende charmes van rock ’n roll is het vermogen om contact te maken met de luisteraar via gedeelde menselijke ervaringen, waarbij het Engels gevoelsuitdrukkingen kanaliseert. De directheid van de taal kan bijvoorbeeld kwetsbaarheid laten doorschemeren, zoals in There Is a Light That Never Goes Out van The Smiths, waarin de teksten van Morrissey een diepe hunkering naar ontsnapping weerspiegelen.
Culturele weerklank: de wereldwijde impact van rock ’n roll
Een andere bijna bovennatuurlijke eigenschap van de Engelse taal in rock ’n roll is het vermogen om grenzen te overstijgen. Hoewel de vorm zijn oorsprong heeft in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, is de wereldwijde invloed ervan onmiskenbaar. Het Engels dient als een gemeenschappelijke noemer voor miljoenen mensen over de hele wereld die het misschien niet als hun eerste taal spreken, maar toch een diepe verbondenheid voelen met het ritme en de betekenis van rock ’n roll in zijn talloze manifestaties.
Vele niet-Engelssprekende artiesten – van de Zweedse band ABBA tot de Vlaamse groep dEUS – hebben Engelse teksten in hun muziek gebruikt om een breder publiek te bereiken. Zo biedt het Engels niet alleen een middel tot persoonlijke expressie, maar helpt het ook om een gevoel van gedeelde cultuur te creëren, waardoor verbindingen tussen mensen over de hele wereld worden gesmeed.
De erfenis van de grote tekstschrijvers
Het feit dat de Engelse taal een onschatbare invloed heeft in rock ’n roll is mede te danken aan de grote tekstschrijvers die vorm gegeven hebben aan het genre. Bob Dylan – misschien wel de grootste dichter in de geschiedenis van rock ’n roll – vormde het Engels om tot een instrument van diepgaande filosofische en politieke expressie. Liederen als The Times They Are A-Changin en Blowin’ in The Wind tonen hoe het Engels niet alleen dient om persoonlijke gevoelens over te brengen, maar ook om een stem te geven aan maatschappelijke bewegingen en een collectief streven.
Dan is er nog de kunst van de legendarische en inmiddels welhaast mythische John Lennon om de eenvoudigste zinnen om te zetten in universele uitspraken. In Imagine gebruikt Lennon het Engels om luisteraars uit te nodigen om zich te scharen achter een hoopvolle visie van verbondenheid. De schoonheid van de taal ligt besloten in haar helderheid en eenvoud, om zo complexe idealen toegankelijk te maken voor iedereen, ongeacht afkomst of achtergrond. Soortgelijke sentimenten worden ook weerspiegeld in The Miracle van Queen:
The one thing we’re all waiting for
Is peace on earth, an end to war
It’s a miracle we need, the miracle
The miracle we’re all waiting for today
If every leaf on every tree
Could tell a story that would be a miracle
If every child on every street
Had clothes to wear and food to eat
That’s a miracle
If all God’s people could be free
To live in perfect harmony
It’s a miracle
We’re having a miracle on earth
Mother Nature does it all for us
Open hearts and surgery
Sunday mornings with a cup of tea
Superpowers always fighting
But Mona Lisa just keeps on smiling
It’s a miracle
It’s a miracle
It’s a miracle
De magie van de metafoor en de vertelkunst
Tenslotte is een van de meest fabelachtige aspecten van de Engelse taal in rock ’n roll haar vermogen om beelden op te roepen. De beste rock ’n roll vertelt verhalen of schept levendige werelden met beeldrijke taal. In The Weight van The Band verwordt de tekstregel Take a load off Fanny tot een symbool van de last van het leven, terwijl in Space Oddity van David Bowie de metafoor van een eenzame astronaut wordt gebruikt om het thema van existentiële eenzaamheid te verkennen. Dit soort werken nodigen luisteraars uit om de wereld vanuit nieuwe perspectieven te bezien, waardoor ze zowel een mogelijkheid tot ontsnapping als nieuwe inzichten bieden.
Conclusie: de magie zit in de Engelse taal
De magie van rock ’n roll zit hem niet alleen in bijvoorbeeld melodieën of solo’s op de elektrische gitaar – zij bevindt zich ook zeker in de taal. Met haar aanpassingsvermogen, inventiviteit en diepe emotionele reikwijdte heeft het Engels aan rock ’n roll het vermogen geschonken om een universele taal op zich te worden met een canon waaruit nog eeuwenlang kan worden geput. Door zowel eenvoud als complexiteit en door zowel directe taal als beeldspraak vangen Engelse teksten de essentie van de menselijke ervaring, van het vreugdevolle tot het tragische, van het instinctieve tot het cerebrale, en alles wat zich daartussenin bevindt.
Zolang rock ’n roll zich verder ontwikkelt, zal de Engelse taal de kern ervan vormen, muzikanten verhalen laten vertellen, bewegingen inspireren en generaties luisteraars aanspreken.
Sebastiaan Kunst is een ervaren vertaler Engels en schrijft regelmatig blogs over de Engelse taal en cultuur en aanverwante zaken.