Om het volstrekt unieke karakter van de Engelse taal maar weer eens voor het voetlicht te brengen, ‘behandelt’ Uit de Kunst Vertalingen op de valreep van 2019 een gedicht geschreven door de Nederlandse schrijver, reiziger, leraar, anglist en taalcriticus Gerard Nolst Trenité (1870–1946), getiteld “The Chaos”. Het bevat 800 voorbeelden van de onregelmatige spelling van het Engels, en wanneer men alles correct uitspreekt, dan zou men beter Engels spreken dan 90% van alle moedertaalsprekers van de Engelse taal.
Gerard Nolst Trenité werd geboren in Utrecht, alwaar hij het gymnasium bezocht. Van 1890 tot 1894 studeerde hij klassieke letteren, rechten en staatswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Utrecht. In geen van deze studierichtingen studeerde hij echter af.
Nolst Trenité had een avontuurlijke inborst, en in in 1894 begon hij aan een reis om de wereld die hij zich had voorgenomen. De bedoelde wereldreis werd echter voortijdig afgebroken in San Francisco, waar hij een tijdje thuisonderwijs gaf aan het Nederlandse consulaat.
Niet veel later keerde hij terug naar Nederland om zijn verwaarloosde studie staatswetenschap weer op te pakken. Daarnaast behaalde hij een onderwijsakte om Engelse les te kunnen geven aan de middelbare school. In 1901 promoveerde hij alsnog in de staatswetenschappen.
Van 1900 tot 1918 gaf Trenité – aan deze naam gaf hij de voorkeur – Engels en Staatsinrichting aan de middelbare school in Haarlem. In die tijd schreef hij ook de destijds vermaarde schoolboeken The nutshell. Shortest English grammar (1906), First Pictorial word book (1908) en Drop your foreign accent. Vocal gymnastics (1909). Latere edities van laatstgenoemd boek bevatten het bewuste gedicht “The Chaos”, bedoeld als oefenmateriaal voor de uitspraak van Engelse woorden met een – voor Nederlandse ogen en oren – gecompliceerd woordbeeld. De populariteit ervan strekte zich echter ook uit naar het buitenland, en in Engeland geniet het faam bij een minderheid die een hervorming van de Engelse spelling voorstaat.
Na het lezen van een aantal strofen verzuchtte ooit een Fransman dat hij liever zes maanden dwangarbeid verrichtte dan zes regels van het gedicht hardop te lezen. Hieronder de integrale versie van het gedicht dat is vergeven van Engelse tongbrekers.
Dearest creature in creation,
Study English pronunciation.
I will teach you in my verse
Sounds like corpse, corps, horse, and worse.
I will keep you, Suzy, busy,
Make your head with heat grow dizzy.
Tear in eye, your dress will tear.
So shall I! Oh hear my prayer.
Just compare heart, beard, and heard,
Dies and diet, lord and word,
Sword and sward, retain and Britain.
(Mind the latter, how it’s written.)
Now I surely will not plague you
With such words as plaque and ague.
But be careful how you speak:
Say break and steak, but bleak and streak;
Cloven, oven, how and low,
Script, receipt, show, poem, and toe.
Hear me say, devoid of trickery,
Daughter, laughter, and Terpsichore,
Typhoid, measles, topsails, aisles,
Exiles, similes, and reviles;
Scholar, vicar, and cigar,
Solar, mica, war and far;
One, anemone, Balmoral,
Kitchen, lichen, laundry, laurel;
Gertrude, German, wind and mind,
Scene, Melpomene, mankind.
Billet does not rhyme with ballet,
Bouquet, wallet, mallet, chalet.
Blood and flood are not like food,
Nor is mould like should and would.
Viscous, viscount, load and broad,
Toward, to forward, to reward.
And your pronunciation’s OK
When you correctly say croquet,
Rounded, wounded, grieve and sieve,
Friend and fiend, alive and live.
Ivy, privy, famous; clamour
And enamour rhyme with hammer.
River, rival, tomb, bomb, comb,
Doll and roll and some and home.
Stranger does not rhyme with anger,
Neither does devour with clangour.
Souls but foul, haunt but aunt,
Font, front, wont, want, grand, and grant,
Shoes, goes, does. Now first say finger,
And then singer, ginger, linger,
Real, zeal, mauve, gauze, gouge and gauge,
Marriage, foliage, mirage, and age.
Query does not rhyme with very,
Nor does fury sound like bury.
Dost, lost, post and doth, cloth, loth.
Job, nob, bosom, transom, oath.
Though the differences seem little,
We say actual but victual.
Refer does not rhyme with deafer.
Feoffer does, and zephyr, heifer.
Mint, pint, senate and sedate;
Dull, bull, and George ate late.
Scenic, Arabic, Pacific,
Science, conscience, scientific.
Liberty, library, heave and heaven,
Rachel, ache, moustache, eleven.
We say hallowed, but allowed,
People, leopard, towed, but vowed.
Mark the differences, moreover,
Between mover, cover, clover;
Leeches, breeches, wise, precise,
Chalice, but police and lice;
Camel, constable, unstable,
Principle, disciple, label.
Petal, panel, and canal,
Wait, surprise, plait, promise, pal.
Worm and storm, chaise, chaos, chair,
Senator, spectator, mayor.
Tour, but our and succour, four.
Gas, alas, and Arkansas.
Sea, idea, Korea, area,
Psalm, Maria, but malaria.
Youth, south, southern, cleanse and clean.
Doctrine, turpentine, marine.
Compare alien with Italian,
Dandelion and battalion.
Sally with ally, yea, ye,
Eye, I, ay, aye, whey, and key.
Say aver, but ever, fever,
Neither, leisure, skein, deceiver.
Heron, granary, canary.
Crevice and device and aerie.
Face, but preface, not efface.
Phlegm, phlegmatic, ass, glass, bass.
Large, but target, gin, give, verging,
Ought, out, joust and scour, scourging.
Ear, but earn and wear and tear
Do not rhyme with here but ere.
Seven is right, but so is even,
Hyphen, roughen, nephew Stephen,
Monkey, donkey, Turk and jerk,
Ask, grasp, wasp, and cork and work.
Pronunciation (think of Psyche!)
Is a paling stout and spikey?
Won’t it make you lose your wits,
Writing groats and saying grits?
It’s a dark abyss or tunnel:
Strewn with stones, stowed, solace, gunwale,
Islington and Isle of Wight,
Housewife, verdict and indict.
Finally, which rhymes with enough,
Though, through, plough, or dough, or cough?
Hiccough has the sound of cup.
My advice is to give up!!!
Dit was “The Chaos” door Gerard Nolst Trenité, geschreven in 1922, met als doel om de kleurrijke grilligheid van de Engelse spelling en uitspraak te demonstreren. Ter lering en vermaak is het ook mogelijk om het gedicht voorgelezen te horen worden.